Robusta Đắk Lắk: Một bản sắc cà phê cần được giữ lại

Trong bản đồ cà phê Việt Nam, Đắk Lắk luôn là cái tên không thể bỏ qua. Vùng đất này không chỉ đóng vai trò là trung tâm sản xuất cà phê lớn nhất cả nước mà còn sở hữu tiềm năng để phát triển dòng Robusta đặc sản có bản sắc riêng biệt. Bài viết này sẽ đi sâu vào giá trị độc đáo của Robusta Đắk Lắk, những thách thức hiện tại và triển vọng phát triển trong tương lai khi được canh tác, chế biến theo hướng đặc sản.

1. Một vùng nguyên liệu không thể thay thế

Chiếm hơn 30% sản lượng cà phê Việt Nam, Đắk Lắk từ lâu đã giữ vai trò trung tâm trong bản đồ cà phê quốc gia, theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2023). Trong suốt thời gian dài, sản phẩm từ vùng này thường được gắn với cụm từ "số lượng" hơn là "chất lượng". Ưu thế về sản lượng đã phần nào che khuất tiềm năng về chất lượng đặc trưng mà vùng đất này có thể mang lại.

Tuy nhiên, cùng với xu hướng tiêu dùng cà phê hiện đại và sự quan tâm ngày càng tăng đến chất lượng, nguồn gốc sản phẩm, Đắk Lắk đang dần khẳng định mình không chỉ là vùng nguyên liệu đại trà. Đây đang là điểm sáng tiềm năng cho một dòng cà phê đặc sản - Robusta Đắk Lắk - nếu được canh tác và chế biến đúng cách.

Robusta Đắk Lắk không chỉ là sản lượng, mà còn là một bản sắc cà phê vùng nguyên liệu đang cần được giữ lại. Với đặc tính thổ nhưỡng, khí hậu và giống cây độc đáo, Robusta từ vùng này có thể mang những nét hương vị không thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác - từ body dày đặc trưng đến hậu vị ngọt kéo dài mà không loại Robusta nào khác có thể sao chép.

2. Robusta Đắk Lắk - vùng nguyên liệu giàu tiềm năng nhưng chưa được khai thác đúng

Đắk Lắk sở hữu những điều kiện tự nhiên gần như lý tưởng cho việc canh tác Robusta chất lượng cao. Theo nghiên cứu của Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên (2022), ba yếu tố chính tạo nên lợi thế của vùng này là:

Địa hình bazan, khí hậu khô hanh, lượng mưa lý tưởng - Đất bazan tại Đắk Lắk có độ tơi xốp cao, giàu dinh dưỡng, đặc biệt phù hợp với cây cà phê Robusta. Khí hậu với mùa khô và mùa mưa rõ rệt tạo điều kiện cho quả cà phê phát triển đồng đều và tập trung hương vị.

Nguồn giống địa phương có khả năng thích nghi và cho hạt ổn định - Sau nhiều thập kỷ canh tác, những giống Robusta tại Đắk Lắk đã thích nghi hoàn hảo với điều kiện địa phương, cho ra những hạt cà phê đồng đều với đặc tính ổn định qua các vụ mùa.

Kinh nghiệm canh tác lâu đời - Người dân Đắk Lắk có truyền thống trồng cà phê từ lâu đời, tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc chăm sóc cây và xử lý sau thu hoạch.

Tuy nhiên, dù sở hữu nhiều lợi thế như vậy, hầu hết Robusta ở đây vẫn sản xuất theo hướng công nghiệp - thu hoạch bằng máy không phân loại, chế biến nhanh theo quy trình wash khô thiếu kiểm soát, và rang đậm để bán sỉ cho các nhà máy chế biến.

Theo báo cáo của Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (2023), chỉ khoảng 5% sản lượng Robusta Đắk Lắk được chế biến theo hướng đặc sản - một con số quá khiêm tốn so với tiềm năng thực sự của vùng nguyên liệu này.

Vấn đề không nằm ở bản thân vùng nguyên liệu mà chính là quy trình. Khi một vùng đất có khả năng sản xuất cà phê chất lượng cao lại bị hạn chế bởi quy trình sản xuất công nghiệp, đó là một sự lãng phí đáng tiếc về giá trị và bản sắc.

3. Khi làm đúng - Robusta Đắk Lắk có thể đạt đến đâu?

Để hiểu rõ hơn về tiềm năng của Robusta Đắk Lắk khi được sản xuất theo hướng đặc sản, chúng ta có thể so sánh giữa phương pháp sản xuất công nghiệp hiện tại và phương pháp sản xuất đặc sản tiềm năng:

Theo nghiên cứu của Coffee Quality Institute (2022), Robusta khi được thu hoạch chọn lọc và chế biến cẩn thận có thể đạt điểm cupping từ 80-85 điểm - một thang điểm thường chỉ gắn liền với Arabica chất lượng cao. Điều này cho thấy Robusta Đắk Lắk hoàn toàn có thể vươn tới đẳng cấp đặc sản nếu được áp dụng quy trình phù hợp.

Một số đơn vị tiên phong như Coffeecherry, K'Ho Coffee, và Khe Sanh Coffee đã bắt đầu áp dụng các phương pháp canh tác và chế biến đặc sản cho Robusta tại Đắk Lắk, và kết quả ban đầu rất khả quan. Những lô hàng Robusta đặc sản đầu tiên từ vùng này đã nhận được sự đánh giá tích cực từ các chuyên gia và người tiêu dùng, đặc biệt là về body dày, vị đắng cân bằng và hậu vị ngọt kéo dài - những đặc tính vốn không được liên tưởng đến Robusta thông thường.

4. Robusta Đắk Lắk và vai trò của bản sắc vùng nguyên liệu

Trong xu hướng cà phê hiện đại, "vùng nguyên liệu" không còn là yếu tố phụ mà đã trở thành một trong những tiêu chí hàng đầu để định vị sản phẩm. Theo báo cáo xu hướng tiêu dùng của Nielsen (2023), 68% người tiêu dùng cà phê tại thị trường châu Á quan tâm đến nguồn gốc xuất xứ của cà phê họ uống, và con số này còn cao hơn ở nhóm người tiêu dùng trẻ.

Người tiêu dùng - đặc biệt là thế hệ trẻ - muốn biết mình đang uống cà phê từ đâu, và vùng đó có gì đặc biệt. Họ không chỉ mua cà phê, mà còn mua câu chuyện, trải nghiệm và giá trị của vùng đất sản xuất ra nó.

Trong bối cảnh đó, Robusta Đắk Lắk có cơ hội lớn để khẳng định vị thế của mình. Với lịch sử canh tác lâu đời, điều kiện tự nhiên đặc trưng và hương vị riêng biệt, Robusta Đắk Lắk hoàn toàn có thể trở thành "signature vùng miền" nếu giữ đúng bản sắc và cải thiện quy trình.

Cà phê vùng nguyên liệu đang trở lại mạnh mẽ như một yếu tố định vị thương hiệu. Tương tự như cách người ta nhắc đến Bordeaux cho rượu vang hay Darjeeling cho trà, Đắk Lắk có tiềm năng trở thành một tên gọi gắn liền với Robusta chất lượng cao trên bản đồ cà phê thế giới.

Theo chuyên gia cà phê Trịnh Đức Minh, chủ tịch Hiệp hội Cà phê đặc sản Việt Nam: "Việt Nam có lợi thế lớn về Robusta, nhưng chúng ta vẫn chưa tận dụng tối đa tiềm năng này. Robusta Đắk Lắk là minh chứng cho việc làm thế nào một vùng nguyên liệu có thể tạo ra sản phẩm với chất lượng vượt trội khi được áp dụng quy trình phù hợp. Đây là hướng đi rất đáng được đầu tư và phát triển."

5. Coffeecherry và cách tiếp cận cà phê vùng nguyên liệu tại Ea-Tân

Trong số các đơn vị đang nỗ lực thay đổi cách nhìn về Robusta Đắk Lắk, Coffeecherry nổi lên như một ví dụ điển hình về cách tiếp cận bền vững và tôn trọng bản sắc vùng nguyên liệu.

Ea-Tân là một phần trong vành đai Robusta Đắk Lắk - Coffeecherry lựa chọn nơi đây để phát triển Fine Robusta. Vùng đất này nằm ở độ cao lý tưởng cho Robusta (khoảng 500-600m so với mực nước biển) và sở hữu tầng đất bazan màu mỡ - yếu tố quan trọng tạo nên đặc tính hương vị riêng biệt cho cà phê.

Họ kiểm soát từng khâu trong quy trình sản xuất: hái chọn thủ công từng trái chín, phơi dưới nắng tự nhiên theo phương pháp natural hoặc honey, thử mẫu liên tục trong quá trình chế biến, và rang theo từng lô riêng biệt dựa trên đặc tính của hạt.

Thay vì áp đặt một profile hương vị cố định, Coffeecherry chọn cách giữ lại "chất" của vùng nguyên liệu, tôn trọng đặc tính tự nhiên của hạt cà phê Ea-Tân. Mỗi mùa vụ có thể mang đến một profile khác nhau, tạo nên một gu riêng biệt phản ánh điều kiện thời tiết và các yếu tố tự nhiên của năm đó.

Cách tiếp cận này không chỉ tạo ra sản phẩm chất lượng cao mà còn góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc của cà phê vùng Đắk Lắk, đồng thời mang lại giá trị kinh tế bền vững cho người nông dân địa phương.

Robusta Đắk Lắk không cần trở thành Arabica - nó cần được làm đúng để là chính nó

Không phải vùng nguyên liệu nào cũng có cơ hội tạo bản sắc. Nhưng Đắk Lắk thì có. Vùng đất này sở hữu những điều kiện đặc biệt để sản xuất Robusta với chất lượng và đặc tính riêng biệt không thể sao chép.

Với sự đầu tư đúng đắn vào quy trình thu hoạch, chế biến và rang xay, Robusta Đắk Lắk hoàn toàn có thể tạo ra các sản phẩm đặc sản mang tính cạnh tranh cao trên thị trường cà phê thế giới. Đây không chỉ là cơ hội để nâng cao giá trị kinh tế của ngành cà phê Việt Nam, mà còn là cách để khẳng định vị thế và bản sắc của cà phê Việt trên bản đồ cà phê toàn cầu.

Chỉ cần thay đổi cách làm, Robusta Đắk Lắk có thể trở thành biểu tượng không chỉ về sản lượng - mà cả chất lượng - và giá trị vùng đất. Đó sẽ là một bản sắc cà phê đáng tự hào và cần được giữ gìn cho những thế hệ tiếp theo.

Tham khảo:

• Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Báo cáo tình hình sản xuất cà phê Việt Nam, 2023.
• Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên. Nghiên cứu về đặc tính đất trồng cà phê tại Đắk Lắk, 2022.
• Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA). Số liệu thống kê ngành cà phê Việt Nam, 2023.
• Coffee Quality Institute. Đánh giá chất lượng Robusta đặc sản toàn cầu, 2022.
• Nielsen. Báo cáo xu hướng tiêu dùng cà phê tại châu Á, 2023.
• Trịnh Đức Minh. Phát biểu tại Hội nghị Cà phê đặc sản Việt Nam, 2023.