Ngành cà phê toàn cầu năm 2024 đang phải đối mặt với nhiều thách thức và xu hướng mới quan trọng. Từ những biến đổi khí hậu gây ảnh hưởng đến sản xuất, đến nhu cầu ngày càng tăng về các sản phẩm bền vững và công nghệ cao, ngành cà phê đang trải qua sự thay đổi lớn. Các yếu tố như thời tiết khắc nghiệt, sự thay đổi trong khu vực trồng trọt, biến động giá cả và áp lực về phát triển bền vững đang đặt ra những thách thức không nhỏ. Bài viết này sẽ đi sâu vào 5 vấn đề nổi trội nhất mà ngành cà phê hiện đang đối diện, từ đó nhìn nhận những giải pháp cần thiết để định hình tương lai bền vững cho ngành này.
1. Biến đổi khí hậu và ảnh hưởng đến sản xuất cà phê
1.1. Thời tiết khắc nghiệt
Biến đổi khí hậu đang gây ra các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt hơn như hạn hán và mưa lớn, làm giảm năng suất và chất lượng cà phê. Các vùng trồng cà phê truyền thống như Brazil, Colombia và Ethiopia,.. đang đối mặt với nguy cơ giảm sản lượng do điều kiện thời tiết không ổn định.
Cụ thể, Brazil là nước sản xuất cà phê lớn nhất thế giới, nhưng đang phải đối mặt với thời tiết cực đoan bao gồm hạn hán và sương giá. Những đợt hạn hán kéo dài làm giảm lượng nước ngầm và ảnh hưởng đến sự phát triển của cây cà phê, dẫn đến giảm năng suất và chất lượng hạt cà phê. Sương giá bất thường có thể làm chết cây cà phê non và làm hỏng các hoa cà phê, gây thiệt hại nặng nề cho sản lượng.
Không nằm ngoài nguy cơ về thời tiết khắc nghiệt, Colombia, một trong những quốc gia sản xuất cà phê Arabica chất lượng cao, cũng đang chịu ảnh hưởng từ biến đổi khí hậu khi mưa lớn gây lũ lụt và xói mòn đất, làm ảnh hưởng đến hệ thống rễ của cây cà phê và làm giảm năng suất. Bên cạnh đó, nhiệt độ tăng cao làm thay đổi chu kỳ sinh trưởng của cây cà phê, ảnh hưởng đến thời gian thu hoạch và chất lượng hạt.
Các khu vực khác như Trung Mỹ (Guatemala, Honduras và Costa Rica,..) cũng đều đang phải đối mặt với hiện tượng El Niño và La Niña, gây ra sự bất ổn về thời tiết, từ hạn hán đến mưa bão, làm giảm sản lượng cà phê.
Tại Việt Nam - nước sản xuất cà phê Robusta lớn trên thế giới, cũng chịu ảnh hưởng của lũ lụt và hạn hán, ảnh hưởng đến mùa vụ và chất lượng hạt cà phê.
1.2. Thay đổi khu vực trồng trọt
Các nhà nghiên cứu đang xem xét di dời các khu vực trồng cà phê lên cao hơn hoặc đến những vùng có khí hậu mát mẻ hơn để duy trì năng suất và chất lượng cà phê trước sự thay đổi của khí hậu.
Tại Colombia, người ta đang thử nghiệm trồng cà phê ở các độ cao lớn hơn để đối phó với biến đổi khí hậu. Việc này không chỉ giúp duy trì sản lượng mà còn cải thiện chất lượng hạt cà phê.
Tương tự vậy, các nước khác cũng đang xử lý các vấn đề thay đổi khu vực trồng trọt để đối phó với biến đổi khí hậu: Tại Ethiopia, Guatemala và Costa Rica,.. nông dân bắt đầu trồng cà phê ở các vùng núi cao hơn để tránh các ảnh hưởng tiêu cực của nhiệt độ tăng cao và biến đổi lượng mưa.
Mặc dù có những thách thức và khó khăn, việc này có thể giúp duy trì năng suất và chất lượng cà phê, bảo vệ nguồn thu nhập cho nông dân và đảm bảo cung ứng cà phê chất lượng cho thị trường toàn cầu. Việc kết hợp nghiên cứu khoa học, hỗ trợ kỹ thuật và đầu tư hợp lý sẽ là chìa khóa để thực hiện thành công giải pháp này.
2. Bền vững và phát triển bền vững
2.1. Canh tác bền vững
Ngày càng có nhiều người tiêu dùng quan tâm đến việc lựa chọn cà phê được sản xuất theo phương pháp bền vững. Đây là xu hướng quan trọng, xuất phát từ nhận thức ngày càng cao về bảo vệ môi trường và đảm bảo điều kiện lao động công bằng cho nông dân. Các phương pháp canh tác bền vững đang được khuyến khích để bảo vệ đất đai và tài nguyên nước, đồng thời tạo ra những lợi ích to lớn cho cả người sản xuất và người tiêu dùng.
2.2. Chứng nhận bền vững
Các chứng nhận như Fair Trade, Rainforest Alliance và Organic trở nên phổ biến hơn, và các công ty cà phê lớn đang đẩy mạnh việc sử dụng cà phê có chứng nhận bền vững trong sản phẩm của họ.
3. Công nghệ và đổi mới trong sản xuất cà phê
3.1. Công nghệ tiên tiến
Công nghệ đã đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc tối ưu hóa quy trình sản xuất và chế biến cà phê, từ việc sử dụng drone để giám sát vườn cà phê (sâu bệnh, nguồn nước, dinh dưỡng,..) đến áp dụng các phương pháp chiết xuất tiên tiến (Công nghệ chiết xuất bằng cold brew , Các máy espresso tự động, công nghệ cải thiện trong quá trình rang, ..) nhằm đưa đến hương vị và chất lượng cà phê ngày một tốt hơn.
Ngoài ra, công nghệ đổi mới còn giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào lao động và tối ưu hóa các quy trình tự động hóa, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho các nhà sản xuất.
3.2. Truy xuất nguồn gốc
Công nghệ blockchain đang được áp dụng rộng rãi trong ngành cà phê để đảm bảo tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc của sản phẩm từ nông trại đến tách cà phê cuối cùng. Điều này giúp người tiêu dùng có thể biết rõ nguồn gốc và quy trình sản xuất của sản phẩm mà họ tiêu dùng.
Blockchain lưu trữ thông tin về quy trình sản xuất cà phê từ khi nó được trồng trên nông trại cho đến khi được chế biến và đóng gói. Mỗi bước trong chuỗi cung ứng cà phê được ghi lại trên blockchain, từ thông tin về giống cà phê, phương pháp canh tác, đến quy trình vận chuyển và chế biến. Blockchain giúp đảm bảo tính chính xác và không thể sửa đổi của thông tin, giúp ngăn chặn việc gian lận hoặc thay đổi thông tin về nguồn gốc sản phẩm.
Người tiêu dùng có thể dễ dàng truy xuất nguồn gốc của sản phẩm cà phê bằng cách quét mã QR hoặc mã vạch trên bao bì sản phẩm. Thông qua blockchain, họ có thể xem chi tiết về nơi sản xuất, phương pháp canh tác, và các bước chế biến cà phê.
4. Đa dạng hóa sản phẩm và xu hướng tiêu dùng
4.1. Cà phê đặc sản
Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến các loại cà phê đặc sản (specialty coffee) với chất lượng cao và hương vị độc đáo. Các quán cà phê và nhà sản xuất tập trung vào việc cung cấp các sản phẩm này để đáp ứng nhu cầu của thị trường cao cấp.
Cà phê đặc sản thường được sản xuất từ các hạt cà phê chất lượng cao, được chọn lựa cẩn thận từ các vùng trồng cà phê đặc biệt và được chế biến một cách tỉ mỉ. Những hạt cà phê này thường có hương vị độc đáo và phong phú, với những đặc điểm riêng biệt do ảnh hưởng của địa lý, khí hậu và phương pháp chế biến.
Thay vì sử dụng cà phê trộn, các quán cà phê và nhà sản xuất đang chú trọng vào việc tạo ra các sản phẩm độc đáo từ các loại cà phê đặc biệt này. Điều này giúp họ tạo ra trải nghiệm cà phê tinh tế và đặc biệt cho khách hàng, đồng thời nâng cao uy tín và vị thế của họ trong ngành cà phê.
4.2. Xu hướng cà phê lạnh
Cà phê lạnh (cold brew) và các sản phẩm cà phê uống liền trở nên phổ biến hơn, đặc biệt là trong giới trẻ và các thành phố lớn, do sự tiện lợi và hương vị mát lạnh.
5. Tác động kinh tế và xã hội
5.1. Giá cả biến động
Thị trường cà phê toàn cầu chứng kiến sự biến động về giá cả do các yếu tố như biến đổi khí hậu, chi phí sản xuất tăng cao và nhu cầu tiêu thụ thay đổi. Giá cà phê tăng cao có thể mang lại lợi ích tạm thời cho những nhà sản xuất và nông dân cà phê, nhưng nó cũng có thể dẫn đến một sự phụ thuộc quá mức vào giá cả và rủi ro khi giá giảm đột ngột.
Ngược lại, khi giá cà phê tụt giảm, nhiều nông dân và nhà sản xuất cà phê có thể gặp khó khăn về mặt tài chính và phải đối mặt với nguy cơ mất lợi nhuận.
Giá cà phê nửa đầu năm 2024 trải qua một hành trình leo thang vô cùng “chóng mặt", đỉnh điểm lên tới 116.200 đồng/kg (17/4/2024), phá đỉnh lịch sử 70.000 đồng/kg hồi tháng 7 năm 2023.
Sau đó giảm mạnh tại thị trường thế giới. Dữ liệu mới nhất cho thấy, giá cà phê trên thị trường thế giới trong ngày 17/5 (theo giờ địa phương) đồng loạt giảm. Cụ thể, trên sàn ICE Futures Europe, giá cà phê Robusta giao tháng 7/2024 giảm 0,21%, còn 3.395 USD/tấn.
Giá cà phê hôm nay, trong ngày 17/5, giá cà phê tại tỉnh Đắk Lắk đang có sự chênh lệch nhất định giữa các khu vực. Ở huyện Cư M'gar, cà phê được thu mua với giá khoảng 101.400 đồng/kg, trong khi ở huyện Ea H'leo và thị xã Buôn Hồ, giá thu mua cùng mức là 101.500 đồng/kg.
5.2. Hỗ trợ nông dân
Các sáng kiến và chương trình hỗ trợ nông dân cà phê, đặc biệt là những người trồng cà phê quy mô nhỏ, được triển khai để giúp họ đối phó với các thách thức kinh tế và môi trường. Những chương trình này nhằm cải thiện điều kiện sống và làm việc của nông dân, giúp họ duy trì và nâng cao năng suất.
Những vấn đề và xu hướng này phản ánh sự phức tạp và đa dạng của ngành cà phê trong năm 2024. Các giải pháp sáng tạo và bền vững sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của ngành cà phê toàn cầu, đồng thời đảm bảo sự phát triển lâu dài và bền vững cho cả người sản xuất và người tiêu dùng.